چرا مهربانی

 - از مصادیق نامهربانی به خویشتن پرخاشگری» است. به کاربردن کلمات زشت و ناروا که قلب انسان را می شکند نامهربانی به خویشتن است. زمانی که انسان پرخاشگری میکند و داد و فریاد می زند، در حقیقت روح

خود را مسموم می کند.

 - مهربانی با عالم چیست؟ تو خود قسمتی از عالم هستی زمانی که با خود مهربانی و گناه نمی کنی به نوعی با عالم هم مهربانی؛ زیرا گناه تو هم تو و هم خانواده و هم جامعه و هم عالم را مسموم میکند. دیگران نیز قسمتی از عالمند. زمانی که با ایشان مهربانی با عالم هم مهربانی گیاهان و حیوانات نیز قسمتی از عالمند. زمانی که با ایشان مهربانی در حقیقت با عالم مهربانی

 - مهربانی با گیاهان و حیوانات این است که آنها را موجود زنده بدانی و متوجه باشی که آنها مخلوق

پروردگارند. تو حق نداری مخلوقات دیگر را بی ارزش بدانی و آنها را نابود سازی بدان که در عالم هر چیزی سر

جای خویش است و جایش نیکوست.

 ص۱۶

۱۵- انسان مهمان سفره اعمال خویش است. نتایج اعمال انسان گم نمیشود بلکه در حقیقت انسان با کارهایی که در زمان حال انجام میدهد آینده اش را می سازد. انسان با مهربانی راه رسیدن به برنامه های آینده اش را آسان می کند.

آیات

- «وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبَادِ» (سوره آل عمران، آیه ۳۰ )

خداوند نسبت به بندگان رئوف و مهربان است.

وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ» (سوره هود، آیه ۹۰ )

از پروردگار خود آمرزش طلبید و به سوی او باز گردید که پروردگارم مهربان و دوستدار بندگان (توبه کار) است.

- «هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ» (سوره حشر، آیه ۲۲)

خداوند مهربان و بخشنده است.

إِعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ وَ أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (سوره مائده آیه ۹۸)

بدانید خداوند دارای مجازات شدید و در عین حال آمرزنده و مهربان است.

ص۱۷

«وَ ما أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ» (سوره انبیاء، آیه ۱۰۷)

ای پیامبر ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم

«إِنَّ رَحْمَةَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ» (سوره اعراف، آیه ۵۶)

همانا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.

- رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى» (سوره طه، آیه ۵۰)

پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده و سپس هدایت کرده است.

«فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ (سوره مؤمنون آیه ۱۴)

بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است.

«إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (سوره اعراف، آیه ۵۴)

به درستی که پروردگار شما همان کسی است که آسمانها و زمین را خلق کرد.

كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ» (سوره مدثر، آیه ۳۸)

هر کس در گرو اعمال خویش است.

«وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَة فَبما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ» (سوره شوری آیه ۳۰)

هر مصیبتی به شما رسد به خاطر اعمالی است که انجام داده اید.

ص ۱۸ 

«مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا» (سوره فصلت، آیه ۴۶)

هر کس عمل خوبی انجام دهد در حقیقت به خودش نیکی کرده و هر کس عمل زشتی انجام دهد او هم در حق خودش بدی کرده. 

«هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا بِمَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ» ( سوره یونس، آیه ۵۲)

آیا جز به آنچه انجام میدادید کیفر داده میشوید؟

- «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لَأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا» (سوره اسراء آیه ۷)

اگر نیکی کنید به خودتان نیکی کرده اید و اگر بدی کنید، باز هم در حق خودتان بدی کرده اید. 

«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ (سوره زلزال، آیه ۷ و ۸)

هر کس هم وزن ذره ای عمل نیک انجام دهد آن را میبیند.

روایات

- عَنِ الرِّضا عن آبائِهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: اصْطَنِعِ الْخَيْرَ ب مَنْ هُوَ إِلَى مَنْ هُوَ أَهْلَهُ. وَ إِلَى مَنْ هُوَ هُوَ غَيْرُ أَهْلِهِ فَإِنْ لَمْ تُصِبْ أَهْلَهُ فَأَنْتَ أَهْلَهُ (مسند الامام الرضا، ج ۱، کتاب الاداب و المواعظ، ص ۲۹۲)

ص ۱۹

به دیگران نیکی کن؛ چه به کسانی که شایسته آن نیکی هستند و چه آنها که شایستگی آن را ندارند؛ چرا که اگر عده ای شایسته آن نیکی نباشند تو خود شایسته نیکی کردن هستی.

 امام رضاء : الخَلْقُ السَّيِّئُ يُفْسِدُ الْعَمَلَ كَمَا يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ (مسند الامام الرضا، ج ۱، کتاب الآداب و المواعظ، ص ۲۹۷)

 ( اخلاق بد عمل نیک) را فاسد میکند همچنان که سر که عسل را فاسد می کند.

- عَنِ الرِّضا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: أَقْرَبُكُمْ مِّنِّي مَجْلِسًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحْسَنَكُمْ خُلْقاً وَ خَيْرُكُمْ لَأَهْلِهِ " (مسند الامام الرضا، ج ۱، کتاب الآداب و المواعظ، ص ۲۹۷)

نزدیک ترین همنشین من در روز قیامت، بهترین شما از نظر اخلاق و بهترین شما نسبت به خانواده است. - امام رضا : «الصَّغَائر من الذنوب طرق إلى الكبائر و مَنْ لَمْ يَخَفْ اللَّهَ فِي الْقَلِيلِ لَمْ يَخَفْهُ فِي الكثير .... " (عیون اخبار الرضا ، شیخ صدوق، ج ۲، ص ۴۲۰)

گناهان صغیره راهی است به ارتکاب گناه کبیره و هر کس در انجام گناه کوچکی از خدا نترسد، در انجام گناهان بزرگ هم از خدا نخواهد ترسید.

ص ۲۰ 

امام رضا : «مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسَرَ وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمْ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ وَصَدِيقُ الْجَاهِلِ فِي تَعَب ... وَ أَفْضَلُ العَقْلِ مَعْرِفَةُ الإِنسانُ نَفْسَهُ ..... (مسند الامام الرضا ، ج ۱، كتاب الآداب والمواعظ، ص ۳۰۲، ح ۴۴).

کسی که نفسش را به پای حساب بکشد سود می برد و کسی که غفلت ورزد زیان برد و هر که عبرت گیرد بیناست و کسی که بینا باشد میفهمد و کسی که بفهمد می داند و هر که با جاهل پیوند دوستی بریزد به زحمت می افتد و برترین ،عقل شناخت انسان به نفس خویش است.

- سَمِعْتُ الرَّضَا يَقُولُ: كُلَّمَا أَحْدَثَ الْعِبَادُ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَعْمَلُونَ أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَمْ

يَكُونُوا يَعْرِفُونَ " (همان، ج ۱، کتاب الايمان والكفر، ص ۲۷۶).

هر چقدر بندگان مرتکب گناهانی شوند که تا آن هنگام انجام نداده اند، خداوند نیز بر آنها بلاهایی نازل می کند که تا آن هنگام برای آنها ناشناخته بوده به بیان دیگر، گناه جدید با خود بلای جدید را به دنبال می آورد.

ص۲۱

امام درس مهربانی میدهد

ائمه معصومین مهربانان حقیقی عالمند. مهربانی ایشان نمایش مهربانی پروردگار است. از خداوند مهربان تر به بندگان کیست؟ دعوتهای هدایت انبیا و ائمه معصومین همه از سر مهربانی ایشان است. مهربانی خداوند بی منت است. مهربانی امام نیز چنین است. امام برای مهربان بودنش بر شیعیان خود منت نمی گذارد باید از ایشان بیاموزیم که با منت گذاشتن مهربانی هایمان را بی اثر نکنیم.

۱ - امام مهربان است و مهربانی او به وسعت عالم است. او همه عالم را دوست دارد و از میان مخلوقات انسانها را بیشتر دوست دارد؛ زیرا خداوند چنین خواسته است. او انسان را کرامت نهاده و عالم را مسخر او قرار داده است.

۲ - امام مهربان دوست دارد که شیعیانش نیز مهربان باشند. مهربانی بروز و ظهور رفتاری دارد که باید این

رفتارها را شناخت و سعی نمود با انجام آنها مهربان و رئوف شد.

ص ۲۲ 

۳- امام رئوف انتظار دارد شیعیانش در حق یکدیگر بسیار مهربان و برنامه ریز باشند و برای حل مشکلات

یکدیگر وقت بگذارند و دل بسوزانند و در حق هم دعا کنند.

۴ - امام رئوف شیعیان رئوف را بسیار می پسندد و ایشان را دوست دارد؛ زیرا از او درس رأفت و مهربانی آموخته اند و از مولایشان رنگ گرفته اند.

۵ - ارتباط امام و ماموم ارتباطی است که باید در عمل نشان داده شود پیروان امام معصوم بایستی در زندگی خود درس های امامشان را به کار بندند و با توجه به آنها زندگی کنند. رأفت درسی است که تمامی اهل بیت و آن را آموزش میدهند اما امام رضا در اوج رأفت و مهربانی است. مهربانی ایشان بر سر زائرانش می بارد و آنها را دربر می گیرد. امام رئوف نزد پروردگار آبرودار است و دعا و مهربانی او زمینه مغفرت و آمرزش زائران را فراهم می کند.

ص ۲۳ 

۷- مهربانی بسیار شیرین است؛ بیش از آنکه دیگران از مهربانی تو لذت ببرند تو خود از مهربانی ات بهره مند میشوی ثمره مهربانی انسان آرامش و شعف درونی است که به واسطه رضایت پروردگار در انسان شکل 

می گیرد.

۸- یکی از شیرینیهای مهربانی این است که خداوند به واسطه مهربانی بنده او را محبوب میکند و محبت او را در دل خلق خدا قرار میدهد.

۹ - ائمه معصومین به مهربانی می خوانند چون ایشان دلسوز شیعیان خود هستند و می دانند اگر شیعیان مهربانی را بیاموزند تا چه اندازه رشد خواهند کرد.

۱۰ - مهربانی امام رئوف نمایش مهربانی بی همتای پروردگار است. امام رئوف آن قدر مهربان است که سبد زائرانش را از مهربانی پر میکند و ایشان را روانه دیارشان می سازد.

۱۱ ـ اگر زائران امام رئوف به درستی توجه کنند در می یابند که مهربانی امام رضا تا چه اندازه ایشان را

در بر گرفته است. آرامشی که زائر در حرم مولایش دارد.

ص ۲۴

احساس راحتی که در درد دل کردن و بیان مشکلات و حوائجش دارد کشش غیر قابل وصفی که زائر برای

رساندن خود به قبر امامش دارد همه و همه از جذبه و مهربانی وصف ناپذیر امام رضا است.

آیات

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ و الأذى» (سوره بقره، آیه ۲۶۴)

ای کسانی که ایمان آورده اید صدقات و کمک های خود را با منت گذاشتن و اذیت کردن نابود مسازید.

«وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ» (سوره اسراء، آیه ۷۰)

به درستی که فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم.

«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا " (سوره مریم، آیه ۹۶)

همانا آنان که به خدا ایمان آوردند و نیکو کار شدند خدای رحمان آنها را در نظر خلق و حق) محبوب

می گرداند.

ص ۲۵

روایات

امام رضا : «أحسن الظَّنَّ باللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي الْمُؤْمِنِ بِي، إِنْ خَيْراً فَخَيْراً وَ إِنْ شَراً

فَشَرا (مسند الامام الرضا، ج ۱، باب الايمان، الكفر، ص ۲۷۳)

نسبت به خداوند حسن ظن داشته باشید؛ چرا که خداوند عزوجل میفرماید من نزد ظن بنده مؤمنم هستم؛ اگر در مورد من خیر بیندیشد با او همان گونه رفتار می کنم و اگر در مورد من بدگمان باشد با او طبق گمانش رفتار می کنم.

امام رضا : «وَالتَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ» (صحيفه الرضایی، ص۳۹۱؛ تحف العقول ابن شعبه حرانی باب ماروى عنه في قصار هذه المعاني)

محبت و مهرورزی به مردم نیمی از عقل است.

امام رضا : «مَنْ زَارَتي وَ هُوَ يَعْرِفُ مَا أَوْجَبَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ حَقًّى وَ طَاعَتِي فَأَنَا وَ آبَائِي شُفَعَاؤُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ

مَنْ كُنَّا شُفَعَاءَهُ نَجَا»(وسائل الشيعه، شیخ حر عاملی، ۵۵۵٫۱۴ باب استحباب زیارت قبر الرضا ).

ص ۲۶ 

هر که مرا زیارت کند در حالی که حق و طاعت مرا که خدا واجب کرده بشناسد من و پدرانم در روز قیامت شفیع او هستیم و هر که ما شفیع او باشیم، نجات می یابد.

- امام رضا : «مَنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى زِيَارَتَنَا فَلْيَزُرْ صَالِحِي مَوَالِينَا يُكْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِيَارَتِنَا (مسند الامام الرضا، ج ۲، ص ۲۵۴).

هر کس نتواند ما را زیارت کند دوستان و پیروان شایسته ما را زیارت کند تا پاداش زیارت ما برایش نوشته شود.

- امام رضا : «جُبلَتِ الْقُلُوبُ عَلَى حُبِّ مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهَا وَبُغْضٍ مَنْ أَسَاءَ إِلَيْهَا (من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، (۴۸٫۴))

سرشت آدمی چنین بنا نهاده شده که هر کس به او نیکی کند دوستش بدارد و هر کس به وی بدی کند دشمنش بدارد.

- امام رضا عَن جَعْفَر بن مَحَمَّد يَقولُ: «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَسْأَلُنِي الْحَاجَةَ فَأَبَادِرُ بِقَضَائِهَا مَخَافَةَ أَنْ يَسْتَغْنِيَ عَنْهَا فَلَا

يَجِدُ لَهَا مَوْقِعاً إِذَا جَاءَ (عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج ۲، ص ۴۱۷؛ مسند الامام الرضا ، ج ۱، ص ۲۹۵)

حضرت رضایی از جدش جعفر بن محمد روایت کرده که می فرمود: فردی از من حاجتی طلبید من نسبت به رفع نیاز و حاجت او به سرعت مبادرت ورزیدم؛ زیرا خوف آن داشتم.

ص ۲۷

که وی بی نیاز شود و من دیر برسم و حاجتش از طریق دیگری روا شده باشد.

- امام رضا : «إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ مَا لَكَ عِنْدِي فَانْظُرْ إِلَى مَا لِي عِنْدَكَ (مسند الامام الرضا، ج ۱، بخش الآداب والمواعظ، ص ۳۰۱، ح ۳۸)

اگر میخواهی جایگاه خود را در پیشگاه ما بدانی به منزلت ما در نزد خودت بنگر

مهربانی در خانواده

۱ - خانواده هایی که با رافت امام مهربان تربیت میشوند قدر یکدیگر را بیشتر میدانند و مهربانی را از یکدیگر

دریغ نمی کنند.

 ۲ - خانواده اگر رنگ الهی یابد، عاطفه اعضای خانواده در آن بسیار مشهودتر میشود، صمیمانه تر محبت می نمایند، با محبت سخن میگویند یکدیگر را با محبت صدا می زنند دعاگوی یکدیگر میباشند و با یکدیگر

به سوی پروردگارشان اوج می گیرند. سیره اهل بیت چنین است.

ص۲۸

۳- خانواده هایی که با رأفت امام مهربانی تربیت شده اند، بسیار آرامند، همه اعضای خانواده یکدیگر را دوست دارند و برای خدمت و کمک به یکدیگر برنامه ریزی می کنند.

۴ - خانواده هایی که نسبت به هم مهربانند، درس های امام رئوف را خوب فرا گرفته اند.

۵ - خداوند محبت خود را نثار خانواده هایی می نماید که نسبت به یکدیگر مهربانند.

مهربانی والدین

۱ - اگر پدر و مادر یک خانواده با رأفت امام رئوف تربیت شوند مهربانترین والدین نسبت به فرزندان خویش

خواهند بود. مهربانی والدین به صورتهای مختلف خود را نشان می دهد. از کجا میتوان فهمید کدام والدین مهربانند و کدامیک چنین نیستند؟

ص۲۹

آیا مهربانی والدین به معنای بی توجهی به کارهای قبیح فرزندانشان است؟ آیا مهربانی والدین به معنای توجیه کارهای نادرست آنهاست؟ آیا مهربانی والدین به معنای غفلت از ارتباطات فرزندان و رها کردن آنهاست؟ خير؛ والدین مهربان هیچ یک از این خصوصیات را ندارند. بلکه بسیار دقیق و منصفند و به ارتباطات فرزندانشان توجه دارند. نکته اینجاست که ایشان به گونه ای رفتار می کنند که فرزندان با رفتار سنجیده و به جای ایشان تربیت می شوند. والدین ،مهربان خوبیهای فرزندانشان را می بینند و آن خوبی را ذکر میکنند با این کار موجبات رشد اخلاقی را در فرزندانشان فراهم می کنند، اما در کنار این نگاه مثبت سعی می کنند زمینه ای را فراهم نمایند تا کاستی های فرزندانشان جبران شود. باید توجه داشت که این مسأله نیازمند برنامه ریزی و صبر و حوصله است.

۲ - فرزندان امانتهای پروردگارند نزد شما رفتارتان با ایشان نشانگر این است که تا چه اندازه به امانت های الهی ارزش می نهید عشق به فرزندان عشق به امانت خداست. امانت فرد بوی خود او را میدهد. هر چه انسان دارد امانت خداست او از خود چه دارد؟ در امانت های خدا باید خدا را دید فرزندان باید انسان را به صاحب اصلی عالم نزدیک کنند مبادا نگرانی ها و کارهای زندگی انسان را از اصلش دور کند که این خسران مبین است.

ص ۳۰ 

۳- سخن گفتن با فرزندان و مسیرهای تربیتی را فراروی ایشان گشودن آنها را در تجارب خود شریک کردن و ارتباط عاطفی عمیق با ایشان برقرار کردن خود ذکر خداست؛ ذکری بسیار پرارزش که در تعالی معنوی والدین بسیار اثرگزار است پس به فرزندان خود مهر بورزید و آنها را با زبان نیکو تربیت کنید.

 یک راهکار تربیتی برای والدین: 

تربیت فرزند تربیت یک انسان است و انسان موجودی عظیم است که زوایای روحی گوناگونی دارد. والدین باید به این زوایا توجه کنند و نقاط مثبت فرزند را دریافته و با ذکر و تقویت آنها زمینه بر طرف کردن جنبه های ضعف و کاستیها را فراهم نمایند. 

ص ۳۱

به عنوان مثال: فرض کنید فرزندی نماز نمیخواند اما مهربان و دلسوز است برای راهنمایی او میتوان چنین گفت: شما که منبع مهربانی و دلسوزی هستی اگر دلت برای کسی بسوزد و بخواهی به وی کمک کنی و او را از صمیم قلب راهنمایی نمایی ولی او توجه نکند و گوش فرا ندهد چه حالی پیدا می کنی؟ آیا او را رها میکنی؟ یا از در دیگری وارد می شوی و راهنمایی ات را تکرار میکنی و یا اینکه از کس دیگری میخواهی او را راهنمایی کند؟! اگر با تمام این سعی و تلاش شما، او همچنان به راهنمایی شما توجه نکرد چه میکنید؟ خوب از خداوند مهربان تر سراغ داری؟ او با تمام مهربانی اش می خواهد که نمازت را برپا کنی خوب حال او باید با کسی که بی توجهی میکند چه کند؟ او بنده را به راحتی رها نمی کند رهایی از جانب خود بنده است. خداوند دائما بنده را به سوی خودش میخواند او به صورتهای مختلف این آوای مهربانی و دعوت به سجاده نماز را برای تو تکرار می کند تا به خود آیی آیا خداوند نباید از دست بنده ای که به مهربانی او بی توجهی میکند ناراحت شود؟ 

ص ۳۲ 

والدين مهربان با به کاربردن شیوه تمثیل سعی می کنند مطالب عمیق معنوی را برای فرزندشان قابل فهم نمایند. این کار نیازمند مطالعه و مشورت است. باید والدین فرزندان و دوستانشان را بشناسند تا بتوانند به آنها

کمک کنند.

مهربانی همسران

۱ - رأفت همسران به یکدیگر یاور آنها در رشد خانواده است. زن و شوهر میتوانند مانند دو بال زندگی

مشترک را به سوی کمال هدایت کنند.

2 - محبت و مهربانی همسران تنها در زبانشان نیست ایشان رافت خود را در عمل نیز نشان میدهند و بروز

عاطفی نسبت به همسرشان را در خود تقویت میکنند.

مهربانی فرزندان

۱ - فرزندانی که با رأفت امام مهربان تربیت شده اند چگونه اند؟ آنها از امامشان می آموزند که قدردان والدین

ص۳۳

خویش باشند به آنها کمک کنند صدای خود را برایشان بلند نکنند آنها را با کلمات خوب بخوانند و هر کاری از

دستشان بر می آید برای کمک و شاد نمودن آنها انجام دهند. ۲ - فرزندانی که خودشان ازدواج کرده اند با محبت به والدینشان راه صحیح رفتار با خویش را به فرزندانشان می آموزند.

آیات

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْها مَلائِكَةٌ غِلاظٌ شِدَادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما

أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ» (سوره تحریم، آیه ۶)

ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید در طاعت من بکوشید و خود را با خانواده خویش از آتش دوزخ نگاه دارید؛ چنان آتشی که مردم دل سخت و کافر و سنگ خارا هیزم آن هستند و بر آن فرشتگانی بسیار سخت دل مامورند که هرگز نافرمانی خدا را نخواهند کرد و آنچه به آنها حکم شود، انجام دهند.

«وَ قَضَى رَبُّكَ أَلا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا

تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَريماً  (سوره اسراء، آیه ۲۳)

ص 34

و خدای تو حکم فرمود که جز او هیچ کس را نپرستید و درباره پدر و مادر نیکی کنید و چنانکه هر دو یا یکی از آنها پیر و سالخورده شد کلمه ای که ایشان را رنجیده خاطر می کند مگویید و کمترین آزار به آنها مرسانید و با آنها با اکرام و احترام سخن بگویید.

و اخفض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كما ربياني صغيراً» (سوره اسراء، آیه ۲۴)

همیشه پرو بال تواضع را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو پروردگارا همان طور که مرا از کودکی با مهربانی پروراندند تو هم در حق آنها رحمت و مهربانی فرما 

«هُنَّ لباس لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ» (سوره بقره آیه ۱۸۷)

زنان شما جامه عفاف شما و شما نیز لباس عفت آنها هستید.

روایات

- امام رضا : صَاحِبُ النَّعْمَةِ يَجِبُ أَنْ يُوَسِعَ عَلَى عِبَالِهِ " افرادی که از جنبه مالی قدرت دارند باید بر زن و فرزند خود توسعه و گشایش دهند.

امام رضا : «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَةِ مَقْرُونَ بِهَا ثَلَاثَةٌ أُخْرَى أَمَرَ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَلَمْ يُرْكَ لَمْ تُقْبَلْ (صحيفة الرضا، صص ۴۰۲ و ۴۰۳)

ص 35

مِنْهُ صَلَاتُهُ وَأَمَرَ بِالشَّكْرِ لَهُ وَلِلْوَالِدَيْنِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ وَالِدَيْهِ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَصِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلُّ رَحِمَهُ لَمْ يَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۶۸)

همانا خدای عزوجل امر کرده به سه چیز که آن سه چیز) همراه شده اند با سه چیز دیگر امر کرد به نماز و زکات، پس کسی که نماز بخواند ولی زکات ندهد نمازش از او پذیرفته نمی شود و امر کرده به شکرگذاری از برای خودش و والدین؛ پس کسی که از والدینش شکر گزاری نکند، به حق شکر پروردگار را به جا نیاورده است و امر کرده به تقوای الهی و صله رحم؛ پس کسی که صله رحم نکند تقوای الهی را به جا نیاورده است.

- عَنْ مُحَمَّد بْن سنان أن الرضا فِيمَا كَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ حَرَّمَ اللَّهُ عُقُوقَ الْوَالِدَيْنِ لِمَا فِيهِ مِنَ الْخُرُوجِ مِنَ التَّوْفِيقِ لطَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَالتَّوْقِيرِ الْوَالِدَيْنِ وَ تَجَنَّب كُفْرِ النِّعْمَةِ وَ إِبْطَال الشكر وَ مَا يَدْعُو مِنْ ذَلكَ إِلَى قَلَة النَّسْلَ وَ انقطاعه لما في العقوق من قلة توقير الْوَالِدَيْنِ وَ العرفان بِحَقِّهِمَا وَقَطْعِ الأَرْحَامِ وَالزَّهْدِ مِنَ الْوَالِدَيْنِ فِي الْوَلَدِ وَ ۲ ترك التربية بعَلَّة تَرْكَ الْوَلَد بِرَّهُمَا " (مسند الامام الرضا، ج ۱، کتاب الايمان والكفر، ص ۲۶۹)

ص۳۶

امام رضا در جواب سؤالهای محمد بن سنان نوشت: خداوند عاق والدین را حرام کرده است؛ زیرا موجب می شود که فرد عاق شونده توفیق اطاعت خداوند را پیدا نکند و موجب بی احترامی به والدین و کفران نعمت و باطل شدن شکر او می شود و به واسطه عاق والدین و کمی احترام به ایشان و عدم آشنایی به حق ایشان و دوری و نیکی نکردن به آنها فرد دچار کمی و یا از بین رفتن نسل شود.

ثمرات مهربانی و رأفت

۱ - هر بذری که کاشته میشود، اگر آبیاری شود و غذا و نور کافی دریافت کند سبز میشود و به ثمر می نشیند. بذر محبت نیز اگر در دل کاشته شود و نور و غذای کافی را به واسطه ایمان به پروردگار دریافت کند نه تنها ثمربخش است بلکه ثمرات آن اعجاب برانگیز خواهد بود.

۲ - انسانهای مهربان در چتر حمایت پروردگار قرار می گیرند و از آن جایی که فکر نمیکنند خداوند به یاریشان

می آید و مشکلاتشان به گونه ای حل می شود که باور نمی کنند آنها نه تنها در این دنیا بلکه در آخرت نیز مهمان رحمت الهی خواهند بود.

ص37

3- انسان های با ایمان و رئوف معرف بسیار خوبی برای دین خود هستند مهربانی انسان قلب انسانهای دیگر را به سوی او جلب میکند و آسان تر حرف حق را می شنوند.

۴ - مهربانی انسان گره گشای او خواهد شد. گره هایی که در زندگی انسان ایجاد میشود عمدتاً ثمره غفلت از خداست و باز شدن آنها با یاد خدا ممکن است. خداوند انسانهای مهربان را یاد میکند و یاد خدا انسان را منقلب می سازد و قلب او را متوجه پروردگارش می کند و به سوی او می کشاند مهربانی انسان را به خدا نزدیک تر می سازد.

۵ - مهربانی شما آرامشتان را به دنبال خواهد داشت و دیگران نیز شما را دوست خواهند داشت.

۶ - خداوند مهربانی شما را دوست دارد. او هم به شما مهر می ورزد.

7- خداوند خود معلم مهربانی است.

8- رأفت شما نسبت به دیگران در رشد خودتان بسیار مؤثر است. این یک معادله الهی است که اگر خوبی

کنید در حق خودتان خوبی کرده اید.

ص ۳۸

 ۹ - مهربانی و رأفت شما نسبت به دیگران در جذب خوبی های دیگران مؤثر است؛ از این رو با مهربانی به

دیگران، شما به صورت مضاعف ثمراتش را می بینید.

 ۱۰ - مهربانی انسانها به یکدیگر، موجب بارش رحمت پروردگار بر آنها میشود خداوند بندگانی را که

رحمت او را نشان میدهند دوست دارد.

 ۱۱ - مهربانی انسانها به یکدیگر، موجب مشکل گشایی در جامعه میشود. زمانی که انسانها به یکدیگر مهربان باشند، بسیاری از مشکلات جمعی آنها نیز برطرف خواهد شد.

۱۲ - مهربانی انسانها به یکدیکر، موجب مهربانی خداست. از جمله مهربانیهای خدا مهربانی طبیعت است؛ بارش باران به هنگام و برف به موقع، سبزی زمین و باروری درختان باروری حیوانات نافع همه نمایش رأفت پروردگار است که در صورت همسویی انسانها با این رأفت، بهره انسان از آن بیشتر میشود.

ص۳۹

آیات

«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لَأَنْفُسِكُمْ» ( سوره اسراء، آیه ۷)

اگر نیکی کنید در حقیقت به خودتان نیکی کرده اید.

«إِنَّ رَحْمَةَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ» (سوره اعراف، آیه ۵۶)

همانا رحمت خدا به نیکو کاران نزدیک است.

وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا وَيَرْزُقُهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ " (سوره طلاق آیه ۲ و ۳)

هر کس تقوای الهی را پیشه کند برای او راه خروج از مصائب را قرار میدهیم و از جایی که گمان نمی برد، به او روزی می رسانیم.

«فَانْظُرْ إِلَى آثارِ رَحْمَةِ اللَّهِ» (سوره روم، آیه ۵۰)

به آثار رحمت الهی بنگر....

«اللَّهُ الَّذِى يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحاباً فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ

كَيْفَ يَشَاءُ وَ يَجْعَلُهُ كِسَفاً فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خلاله .... (سوره روم، آیه ۴۸)

خداست آنکه بادها را میفرستد و سپس ابری را بر می انگیزد و آن را به هر گونه که بخواهد پهن میسازد و به صورت پاره هایی در می آورد و میبینی که باران از شکاف هایش بیرون می آید.

ص 40

روایات

- امام رضا : «مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأَمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِم  ( زائران امام رئوف از امام مهربانی، درس رأفت می گیرند زمانی که انسان به زیارت امام معصوم می آید، ۱. فقه الرضا، ص ۳۶۹، کافی، ج ۲، ح ۵ ۲.)

کسی که روز را آغاز کند ولی در اندیشه امور مسلمانان نباشد و برای رفع مشکلات آنان اهتمام نداشته

باشد از جمله مسلمانان نیست.

امام رضا : «إِعْلَمْ أَنَّهُ لا وَرَعَ أَنْفَعُ مِنْ تَجَنب ب مَحَارِمِ اللهِ وَ الْكَفِّ عَنْ أَذَى الْمُؤْمِنِ ( زائران امام رئوف از امام مهربانی، درس رأفت می گیرند زمانی که انسان به زیارت امام معصوم می آید، ۱. فقه الرضا، ص ۳۵۶، کافی، ج ۲، ح ۵ ۲.)

 بدان که هیچ ورع و پرهیزگاری سودمندتر از پرهیز از حرام های خدا و اجتناب از اذیت مؤمن نیست.

۱ - زائران امام رئوف از امام مهربانی، درس رأفت می گیرند زمانی که انسان به زیارت امام معصوم می آید،

ص 41

صص 16، 41