. تفسير ( الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ )

مردی خدمت حضرت رضا آمد و عرض کرد: یا ابن رسول الله الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمینَ را برایم تفسیر کن. فرمود:

 فَقَالَ لَقَدْ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ جَدِّى عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ زَيْنِ الْعَابِدِينَ عَنْ أبيه أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ * فَقَالَ أَحْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ مَا تَفْسِيرُهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ هُوَ أَنْ عَرَّفَ عِبَادَهُ بَعْضَ نِعَمِهِ عَلَيْهِمْ جُمَلًا إِذْ لَا يَقْدِرُونَ عَلَى مَعْرِفَةِ جَمِيعِهَا .

پدرم از جدم از حضرت باقر و آن حضرت از حضرت زین العابدین و آن بزرگوار از پدرش روایت میکرد که مردی خدمت حضرت امیر المؤمنین علی آمد و عرض کرد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العالمین را برای من تفسیر کن، على فرمود:

خداوند متعال بندگان خود را از بعضی نعمت های خود آگاه ساخت، زیرا مردم قدرت ندارند همه نعمتهای پروردگار را بشناسند و یا دریابند زیرا نعمتهای خداوند بسیار زیاد است و قابل شمارش نیست.

خداوند متعال در این هنگام فرمود: بگوئید: سپاس خداوندی را سزاست که بر ما انواع نعمتها را ارزانی داشت و آن خدا پرورش دهنده جهانیان است.                                                                       

مقصود از «عالمین» همه مخلوقات از جماد و حیوان هستند، اما حیوانات را خداوند با قدرت خود در آنها تغییر و تبدیل ایجاد کرده و آنها را روزی داده و در تحت حمایت خود آنان را حفظ نموده و هر کدام را با مصلحت خود نگهداری می کند. 

اما جمادات خداوند با قدرت خود آنها را نگه می دارد و نمی گذارد به همدیگر برخورد کنند و یا به هم بچسبند و آسمان را نگهداشته و نمی گذارد بر زمین اصابت کند و زمین را از فرو رفتن حفظ کرده و خداوند به همه بندگان خود مهربان است. سپس فرمود: «رَبِّ الْعالَمین» یعنی مالک و خالق آنها که روزی را بطرف آنها میکشاند از جاهایی که می دانند و یا نمی دانند.

روزی از طرف خداوند متعال برای همه میرسد و همه بندگان از آن استفاده میکنند نه تقوای متقین چیزی بر آن می افزاید و نه معصیت معصیت کاران از آن می کاهد.

بین ما و روزی همواره یک پوششی هست در حالی که روزی صاحب خود را طلب میکند و اگر یکی از شما از روزی خود فرار کند روزی او را تعقیب میکند همان طور که مرگ او را جستجو می کند.

خداوند متعال فرمود: بگوئید سپاس خداوندی را سزاست که ما را به نعمت ارزانی داشت و آنچه را که در کتب گذشتگان اختیار کرده بود برای ما متذکر شد و در این جا مراعات محمد و آل محمد ال و شیعیان آنها را کرد که تا خداوند را در برابر فضیلتی که به آنها داده سپاسگزار باشند.

حضرت رسول الله فرمود: هنگامی که خداوند متعال موسی بن عمران را مبعوث فرمود و او را به سخن گفتن با خود برگزید و دریا را برای او شکافت و بنی اسرائیل را نجات داد و به موسی تورات و الواح را عطا کرد و مقام خود را در نزد خداوند یافت، گفت: خداوندا مرا آن طور گرامی داشتی که هیچ کس را قبل از من آن طور گرامی نداشتی.

خداوند متعال فرمود: ای موسی مگر نمیدانی که محمد در نزد من از همه فرشتگان و مخلوقات افضل است؟

موسی گفت بار خدایا اگر محمد در نزد تو از همه مخلوقات گرامی تر است آیا در آل پیامبران کسی گرامی تر از آل من هست؟

فرمود: ای موسی مگر نمیدانی آل محمد از همه اهل بیت پیامبران افضل هستند؟

موسی ها عرض کرد بار خدایا اگر آل محمد الله از همه افضل اند، آیا در میان امتهای انبیاء امتی از امت من افضل هست؟ در صورتی که تو امت مرا گرامی داشتی و فرمان دادی ابرها بر آنها سایه افکندند و در بیابان برای آنان از آسمان غذاهای گوناگون فرستادی و دریا را برای آنها شکافتی؟

خداوند متعال فرمود: ای موسی آیا نمیدانی که فضیلت امت محمد له مانند فضیلت او بر همه مخلوقات من است، موسی عرض کرد بار خدایا امت او را به من بنما خداوند وحی فرستاد که تو آنها را نخواهی دید و اکنون وقت ظهور آنها نیست ولی به زودی آنها را در بهشت یعنی در جنات عدن و فردوس برین در محضر حضرت محمد خواهی دید و ملاحظه میکنی که در نعمت های بهشتی غوطه ور و در خیرات و زیبائیهای آن غرق میباشند، آیا دوست داری سخن ایشان را به سمع تو برسانم؟

موسی عرضه داشت: آری ای پروردگار من؟

خداوند عز و جل فرمود در مقابل من بایست و تن پوش خود را محکم و استوار کن و همچون بنده ذلیل در مقابل سلطان با عظمت و شوکت قرار بگیر. موسی چنین کرد پس حق عز و جل نداء نمود: ای امت محمد تمام آنها در حالی که در پشت پدران و رحم های مادرانشان بودند اجابت کرده و گفتند: لبيك اللهم لبيك لا شريك لك لبيك، ان الحمد والنعمة لك و الملك لا شريك لك.

سپس امام فرمودند: خداوند عز و جل این اجابت را با عباراتی که ذکر شد شعار در حج قرار داد پس از آن پروردگار متعال نداء نمود: ای امت محمد حکم من بر شما چنین تقدیر شده که رحمت من نسبت به شما بر غضبم سابق بوده و عفو و بخششم پیش از عقاب و مؤاخذه ام می باشد، پیش از آنکه مرا بخوانید دعای شما را مستجاب میکنم و قبل از آنکه از من سؤال و در خواست نمایید به شما اعطاء خواهم نمود هر کدام از شما که با من ملاقات کنید در حالی که شهادت دهید به لا اله الا الا لله وحده لا شريك له و أن محمدا عبده و رسوله صادق في اقواله محق فى افعاله و نیز شهادت دهد که حضرت على بن ابی طالب برادر و جانشین بعد از او ولی حضرتش میباشد و همچنین خود را ملتزم به اطاعت از آن جناب کرده باشد همان طوری که ملتزم بود به اطاعت از محمد .

و نیز شهادت دهد به این که اولیاء آن حضرت که جملگی برگزیدگان و پاکیزگان و آیات مبارکه الهی و راهنمایان و حجت های خدا بعد از آن دو پیامبر اکرم و علی میباشند او را در بهشت خود داخل خواهم نمود اگر چه گناهانش مانند کف روی دریا باشد.

سپس امام  فرمودند:

پس از آنکه حق تعالی حضرت محمد ﷺ و سلم را مبعوث نمود فرمود: ای محمد تو در کوه طور نبودی آن زمانی که امت تو را خوانده و به این کرامت اختصاص دادم سپس حق عز و جل به پیامبر اکرم م فرمود:

بگو ای محمد: الْحَمْدُ لله رَبِّ الْعالَمينَ يعنى حمد برای خدا است که پروردگار عالمیان میباشد علی ما اختصنی به من هذه الفضيلة يعنى در مقابل این فضیلتی که به من اختصاص داد و به امت آن حضرت هم فرمود:

بگویید: الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمينَ علي ما اختصنا به من هذه الفضائل یعنی حمد و ستایش برای خدا است که پروردگار عالمیان میباشد در مقابل این فضائلی که به ما اختصاص داده است.(ر.ک: تفسیر منسوب به امام حسن عسکری : ۳۰ ح ۱۱؛ على الشرايع ٤١٦:٢ ٣؛ عيون اخبار الرضا ٢٥٤:٢ ح ٣٠؛ بحار ٢٧٦:٢٤ ١٧.)