پس همان گونه که خدا در زمین الاه است و با حس دیده نمی شود، در آسمان هم الاه است و با حس دست یافتنی نیست. ساختمان بلند بیهوده است و تلسکوپ و دیگر ابزار دانشهای مادی برای دیدن او فایده ای ندارد چگونه به وسیله ی حس مسلح یا غیر مسلح میتوان بر خدایی احاطه پیدا کرد که فیضش در درون هر چیزی، حتی ساختمان بلند هست بدون آن که با آنها آمیخته باشد و از هر چیزی بیرون است، بدون آن که از آنها جدا شود!

نتیجه ندانستن غیب بودن خداوند سبحان از حواس سبب میشود که فرعون چنین سخن بیهوده ای بگوید و این جهل مانع شناخت قرآن است که ندا می کند خدای متعالی را با چشمان نمی توان درک کرد.

بنابراین ، دقیقاً آنچه برای متفکر مادی شرط شناخت است، همان مانع شناخت خداوند و اسمای حسنای غیبی اوست. حضرت رضا در پاسخ کسی که از چگونگی و کجایی خداوند پرسید فرمودند وای بر تو پندار تو غلط است. مکان آفرین مکان بردار نیست و چگونگی بخش کیفیت ندارد. او با کیفیت و مکان شناخته نمیشود و با حس درک نمی گردد و با چیزی سنجیده نمی شود؛ ويلك إن الذي ذهبت إليه غلط ، هو أين الأين بلا أين وكيف الكيف بلا كيف، و لا يعرف بكيفوفية و لا بأينونية و لا يدرك بحاسة و لا يقاس بشيء .

مرد پرسید اگر به وسیله ی هیچ حسی درک نمیشود پس وجود ندارد، لا شيء و معدوم است امام در پاسخ وی فرمود: وقتی حواس تو از درک او ناتوان باشد ربوبیت او را نمی پذیری ولی ما هنگامی که حواسمان از درک او ناتوان می گردد یقین میکنیم که او پروردگار ماست درست بر عکس اشیای دیگر که تنها در صورت مشاهده و حس کردن به وجود آنها یقین پیدا می کنیم؛ ويلك لما عجزت حواسك عن إدراكه أنكرت ربوبيته ، و نحن إذا عجزت حواسنا عن إدراكه أيقنا أنه ربنا خلاف الأشياء.(1) 1. مسند الإمام الرضا ، ج ۲، كتاب الإحتجاجات، ص ۲۷ ، ح ۱ . )

ناتوانی حس از درک خداوندی که غیب و از عالم طبیعت پیراسته است، سبب میشود کسانی که به اصالت حس و ملاک بودن آن برای شناخت معتقدند، خداوند را انکار کنند در حالی که عقل محض پس از اثبات و تبیین ضرورت وجود خدا، و ضرورت تنزه او از ماده و ملحقات آن و ضرورت تجرد او از طبیعت و آثار و احکام آن یقین میکند که او مانندی ندارد.

غالب معارف قرآن درباره ی وجود پروردگار متعالی و اسمای حسنای اوست که حس از درک آن عاجز است. در این صورت متفکر مادی که پایه ی آگاهی هایش بر حسی استوار است که از شناخت آن معارف عالیه ی غیبی ناتوان است، چگونه آن معارف را بشناسد و بدانها اعتراف کند؟ چگونه آنچه را حضرت رضا در شأن او چنین فرمود؛ میتواند درک کند؛ تعابیر از وصف او عاجز و دیدگان ضعیف و تیره و شمارش صفات درباره ی آن به حیرت گراید بدون حجاب و نهان است، و بدون پرده در پرده ای پنهان است بدون دیدن شناخته میشود و بدون تصویر ستوده بدون جسمیت وصف میشود : لا إله إلا الله الكبير المتعال عجزت دونه العبارة و کلت دونه الأبصار وضل فيه تصاريف الصفات، احتجب بغیر حجاب محجوب و استتر بغیر ستر مستور، عرف بغير رؤية و وصف بغير صورة و نعت بغير جسم، لا إله إلا الله الكبير المتعال.(1) ۱ . مسند الإمام الرضا ، ج ۱، كتاب التوحيد، ص ۲۱ ، ح ۱۸ . )

پس روشن شد که تفکر مادی و جهل به این که معیار شناخت منحصر در حس نبوده موجود نیز منحصر در محسوس نیست و نیز غیب اسطوره ای نیست که دست خیال آن را بافته باشد مانع گوش دادن به صدای نبوت و مشاهده ی جمال وحی و

بوییدن بوی رسالت و چشیدن طعم دین است .

97

حجاب از رؤیت خدا یا پاداش عمل

از آنجا که ائمه با مردم به اندازه ی عقل هایشان سخن می گفتند، عقل هایی که ظرف علوم و معارف است و بهترین آنها پرظرفیت ترین آنهاست، ایشان گاهی از امکان رؤیت قلبی خداوند سبحان سخن میگویند و گاهی متعلق رؤیت را پاداش می نامند؛ همان گونه که حجاب هم گاهی به ثواب تفسیر می شود. از این رو حضرت رضا درباره ی معنای آیه ی وجوه يومئذ ناضرة إلى ربها ناظرة " (4) ۴ سوره ی قیامت، آیات ۲۲ - ۲۳ ) می فرمایند : صورت هایی درخشان منتظر پاداش پروردگارشان هستند یعنى مشرقة تنتظر ثواب ربها .(5)5. مسند الإمام الرضا ، ج ۱، كتاب التفسير، ص ۳۷۹، ح ۱۹۵ . )

نیز در مورد آیه ی كلا إنهم عن ربهم يومئذ المحجوبون»(1) ۱ سوره ی مطففین ، آیه ی ۱۵ . ) می فرمایند : خداوند به مکانی که در آن حلول کرده باشد وصف نمیشود به گونه ای که بندگان در آن پروردگارشان محجوب هستند ؛ إن الله تبارك وتعالى لا يوصف بمكان يحل فيه ، فيحجب عنه فيه عباده، و لكنه يعني أنهم عن ثواب ربّهم لمحجوبون . (2) ٢ . مسند الإمام الرضا ، ج ۱، كتاب التفسير، ص ۳۸۱، ح ۲۰۰ ، ۲۰۱ . ) چنان که پیش از این از ائمه نقل شد که میان خداوند سبحان و خلق او هیچ حجابی مکان از خداوند در حجاب باشند بلکه به این معناست که آنان نسبت به پاداش نیست مگر خود خلایق که حجاب خویشند.

286