نهضت علمی در دوران حضرت علی بن موسى الرضا
در قرن دوم هجری که حضرت امام علی بن موسی الرضا می زیستند مراکز علمی رو به فزونی گذاشت مدارس مختلف در همه علوم و به همه زبانها و میان همه گروهها پا گرفت. مدارس از جویندگان دانش در سطوح مختلف علمی و دینی پر شد. بخصوص در زمان هارون الرشيد و مأمون و در زمان امامت امام جعفر صادق و امام موسی کاظم (موسی بن جعفر) و امام علی بن موسی الرضا، حضرت امام رضا در زمان خلافت ابی بن جعفر المنصور به دنیا آوردند. و در زمان خلافت المهدى والهادى و الرشيد و المأمون زندگی کردند و این زمانی بود که فرهنگ و فکر اسلامی به خوبی پایه گرفته بود و در آن زمان مؤسسین مذاهب فقهی شافعی، مالک بن انس حنبلی احمد بن حنبل و دانشمندانی مانند ابی یوسف القاضی و سفیان النوري و رقر ومحمد بن الحسن والشیبانی و شریک القاضی و ابن مبارک و عیسی بن اکثم زندگی میکردند. همچنین در این زمان الکسائي، الفراهيدي، الأصمعي محمد بن الهديل العلاف المعتزلى والنظام ابراهیم المعتزلی و پزشک معروف جبریل بن يختشوع و امثال آنها از دانشمندان امور شرعی و علمی و اجتماعی می زیستند. در آن زمان مدارس دینی پیشرفت زیادی کردند و همچنین مذاهب فلسفی رواج یافت چون مأمون علاقه زیادی به فلسفه داشت امر کرد که فلسفه را به عربی ترجمه کنند و در این زمان گروه های صوفیان لاف زنان و زندیق ها شکل گرفتند.
امام علی بن موسی الرضا پناه اهل فکر و معرفت بودند و با علمای فلسفه به مناظره و بحث می پرداختند و زندیقیان ولاف زنان را نفی می کردند. در حالی که اهل فقه و شرع را هدایت و توجیه میکردند و به محور آنها تبدیل شده بودند. در گذشته دیدیم که محمد بن عیسی الیقطینی پانزده هزار سئوال را شنید که حضرت امام جواب آنها را دادند. همیشه دانش جویان و طلاب جلسات بحثی را با حضرت برگزار می کردند و از وجود آن حضرت بهره میبردند چنانچه آن حضرت می فرماید در مدینه مجلسی با دانشمندان برگزار کرده بودیم و اگر کسی سئوالی داشت برایم میفرستاد و آن را جواب میدادم مأمون همیشه جلسات بحث و مناظره بین دانشمندان آن زمان و حضرت امام برگزار میکرد تا حضرت به آنها به مناظره بنشیند. به خاطر آن که خواننده تا حدودی با دانش و معرفت امام آگاه شود گوشه هایی از مجالس و گفتگوها و مناظره های آن حضرت را نقل میکنیم تا از این راه از نور دانش علم و معرفت حضرت بهره برده و از راه و نهج ایشان استفاده لازم را ببریم.
اهل بیت زندگی مسلمانان را با علم و معرفت خویش مالامال می ساختند وگره های تاریک مسایل شرعی و عقیدتی و رفتاری و فقهی و قانونی را برایشان روشن می ساختند در این بحث گوشه هایی از این مسائل را از امام علی بن موسی الرضا نقل میکنیم تا برای هدایت مهتدین و رهروانش چراغی باشد.