جایگاه الهی

شناخت ما از جایگاه الهی امامت امام رضا محدود است. به طبع وظیفه هر شیعه عمق بخشیدن به معرفت مقام ائمه اطهار است. منزلت و جایگاه امامت را به اختصار توصیف کنید.

امامت، همچون نبوت اصلی دینی است و شیعه بر این نکته تأکید دارد که اعتقاد به امامت لازم است و انکار آن همچون انکار توحید و نبوت است و موجب کفر میشود.) صدوق، الهداية، ص ۲۷؛ مفید، اوائل المقالات، ص ۱۷ سید مرتضی رسائل شریف مرتضی، ج۱، ص ۱۶۵ ( بدیهی است به جایگاه الهی امام رضا باید از این منظر نگریست.

یکی از توصیفهای جامع و زیبایی که درباره جایگاه امامت بیان شده از حضرت رضا در مرو به یادگار مانده است. عبد العزیز بن مسلم

می گوید) کافی، ج ۱، ص ۱۹۸ تا ۲۰۳؛ حکیمی، الحياة، ترجمه احمد آرام ، ج ۲، ص ۳۰۹ تا ۳۱۱. ( با امام رضا در مرو بودیم روز جمعه ای در اوایل ورود با عده ای در مسجد جامع اجتماع کردیم سخن درباره مسئله امامت در گرفت و از اختلاف های بسیاری که درباره آن شده است، بحث به میان آمد. نزد آقای خود امام رضا آمدم و ایشان را از اینکه مردمان در این باره سخن می گفتند،آگاه کردم. ایشان لبخند زدند و گفتند: «ای عبدالعزیز، مردمان ندانستند و در اندیشه های خود دچار فریب شدند. خدای عزوجل جان پیامبر خود را نگرفت مگر آنگاه که دین را برای او تمام کرد و قرآن را بر او فرو فرستاد. در قرآن بیان هر چیز است.

۳۵

 در آن حلال و حرام، حدود و احکام و همه آنچه مردمان به آن نیاز دارند به تمامی واضح و آشکار است. خداوند می فرماید: ما فَرَّطْنَا فِي الكِتابِ مِنْ شَيْءٍ ) انعام، ۳۸ (در کتاب از هیچ چیز فروگذار نکردیم

در حجة الوداع که سال آخر عمر پیامبر بود، این آیه نازل شد: الْيَوْمَ المَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِيناً) مانده ۳( : امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را برای شما به عنوان دین برگزیدم مسئله امامت متمم دین است. پیامبر از دنیا بیرون نرفت؛ مگر آنگاه که نشانه های دین را برای امت آشکار ساخت راه درست را به ایشان نمود آنان را بر راه راست قرار داد و علی را علم و امام ایشان معین کرد. او هیچ چیز را که امت به آن نیازمند بودند بیان ناکرده باقی نگذاشت. پس هر کس گمان برده که خداوند دین خود را تمام نکرده کتاب خدا را رد کرده است. هر کس کتاب خدا را رد کند به آن کفر ورزیده است.

امام رضا ادامه دادند: آیا مردم قدر امامت و پایگاه آن را در برابر امت میدانند که گزینش ایشان در آن روا باشد؟ امامت بلند قدرتر گران مایه تر رفیع جایگاه تر استوارتر و ژرف تر از آن است که مردمان با خردهای خود بتوانند به آن برسند یا با اندیشه های خود از آن آگاه شوند یا امامی را به گزینش خویش اختیار کنند امامت آن است که خدای تبارک و تعالی ابراهیم خلیل را پس از پیامبری و دوستی خود همچون پایگاه سومی به آن مخصوص گردانید. امامت فضیلتی بود که خداوند، ابراهیم به را بدان مشرف ساخت و نامور کرد و فرمود: «انی جاعلك للناس إماماً ) بقره، ۱۲۴(  تو را برای مردمان امام و پیشوا قرار میدهم خلیل که با این عنوان غرق شادی شده بود، پرسید و مِنْ ذُرِّيَّتی و از فرزندانم؟ 

۳۶

خدای متعال گفت:

لا يَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِينَ) بقره، ۱۲۴ ( عهد من امامت نصیب ستمکاران نخواهد شد. پس این آیه امامت هر ستمگری را تا روز بازپسین باطل کرده و این منصب، مخصوص برگزیدگان است.

خداوند سپس اکرام را بر ابراهیم تمام کرد و در فرزندانش کسانی را اهل پاکی قرار داد تا شایسته مقام امامت باشند. باری تعالی فرمود وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ نَافِلَة وَكُلًّا جَعَلْنا صَالِحِينَ وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَ أَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإقام الصلاة وإيتاء الزكاة وكانوا لنا

عابدين ) انبیا، ۷۲ و ۷۳ (: به او اسحاق و یعقوب نواده او را بخشیدیم و همه را از صالحان قرار دادیم آنان را امامانی قرار دادیم که به فرمان ما راهنمایی کنند. نیکوکاری و برپاداشتن نماز و دادن زکات را به ایشان وحی کردیم. آنان خود پرستندگان ما بودند. بدین گونه امامت در ذریه او بود و از بعضی به بعضی دیگر در قرنهای متوالی انتقال پیدا می کرد تا آنگاه که خدای متعال آن را میراث پیامبر قرار داد و فرمود: إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هَذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اللهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ  )آل عمران، ۶۸ ( نزدیک ترین مردمان به ابراهیم آنان بودند که از او پیروی کردند و این پیامبر و کسانی که ایمان آوردند. خدا ولی مؤمنان است.

پیشوای هشتم ادامه دادند امامت به پیغمبر اختصاص یافت. او نیز به فرمان خدا آن را بر دوش علیه نهاد سپس بنابر آنچه خدا واجب کرده بود در اختیار برگزیدگان ذریه او قرار گرفت: کسانی که خدا به آنان علم و ایمان ارزانی داشته و به آنان فرموده است: وَ قَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الايمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتَابِ اللهِ إِلى يَوْمِ الْبَعْثِ ) روم، ۵۶ ( : کسانی که علم و ایمان بهره ایشان شده است گفتند که در گورهای خویش چنان که در كتاب تقدیر خدا ثبت است تا روز رستاخیز درنگ خواهید کرد.

۳۷

 پس تا روز قیامت امامت مخصوص فرزندان علی است؛ زیرا پس از محمد دیگر پیامبری نخواهد آمد. با این وصف آن نادانان از کجا می توانند امامی برای خود برگزینند؟ امامت منزلت پیامبران و ارث اوصیاست جانشینی خدا و رسولﷺ و مقام امیرالمؤمنین و میراث حسن و حسین است. زمام دین است. نظام مسلمانان و اصلاح کننده دنیا و مایه عزت مؤمنان است. اصل رشد کننده اسلام و فرع بلند مرتبه آن است.

نماز زکات روزه حج جهاد فراوانی غنائم و صدقه ها روان شدن حدود و احکام و نیز پاسداری از مرزها و اطراف با امام اتمام می یابد. امام حلال خدا را حلال و حرامش را حرام میکند او حدود الهی را روان می سازد. از دین خداوند دفاع میکند با حکمت و پند نیکو و برهان رسا مردمان را به راه پروردگار می خواند. او امین خدا در میان آفریدگان، حجت الهی بر بندگان جانشین باری تعالی در سرزمینها دعوت کننده به سوی ایزد و مدافع حرم خداست امام از گناه پاک و از عیب تهی است. علم، مخصوص به او و بردباری از ویژگیهای اوست. نظام دین است و مایه عزت مسلمانان و خشم منافقان و هلاک کافران بارگران امامت را بر دوش دارد. از سیاست آگاه است. فرمان بردن از او واجب است. برپای دارنده فرمان خدای عزوجل است. نصیحت گوی بندگان و پاسدار دین خداست.

حجت خدا

معتقدیم امام رضا حجت خدا روی زمین اند؛ به گونه ای که زمین هیچ گاه بدون حجت باقی نمی ماند حجت الهی به چه معناست؟

امام انسانی کامل و به تعبیر دیگر حجت زمان است. در هر دوره ای انسانی کامل وجود دارد که حامل معنویت کلی انسانیت است. امامت و پیشوایی و مقتدایی دینی سند و حجت الهی تلقی میشود و نوعی ولایت است؛ زیرا نوعی حق تسلط و تدبیر و تصرف در شئون مردم

است.( مطهری، مجموعه آثار، ج ۲، ص ۸۴۹، ج ۳، ص ۲۸۰ ) 

۳۸

امام رضا می فرمودند: «زمین از وجود پیشوایی که از ما باشد خالی نمی ماند در سه نمونه زیر امام به اهمیت حضور حجت خدا در زمین اشاره می کنند

حسن بن علی و شا میگوید از حضرت رضا سؤال کردم: «آیا زمین بدون امام باقی میماند؟ فرمودند: خیر عرض کردم: برای ما چنین روایت شده است باقی نمیماند(اکمال الدین، ج ۱، ص ۲۲۹ ) مگر اینکه خداوند بر بندگان خشم گیرد. فرمودند: باقی نمی ماند که در این صورت اهل خود را فرو خواهد برد.( عيون أخبار الرضاعة، ج ۱، ص ۲۷۳. )

سلیمان بن جعفر جعفری گوید از امام رضا سؤال کردم: «آیا زمین بدون حجت باقی خواهد ماند؟ فرمودند: «اگر زمین حتی به مدت چشم برهم زدنی خالی از حجت باشد اهل خود را فرو خواهد برد. (همان )

حضرت امام رضا برای مأمون چنین نوشتند: «زمین از حجت خدا بر خلق در هیچ عصری خالی نیست و آنها عروة الوثقى و ائمه هدى

و حجت اهل دنیا تا قیامت اند. (عيون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۲۲.)

در اغلب زیارت نامه ها به چنین ولایت و امامتی اقرار و اعتراف می کنیم و معتقدیم امام دارای علو روح کلی و احاطه روحی در دنیاست و حق تصرف و ولایت دارد. در زیارت میگوییم اشهد انك تشهد مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی گواهی میدهم که وجود مرا در اینجا حس میکنی اعتراف میکنم که وقتی میگویم [السلام علیک یا علی بن موسی الرضا ] میشنوی شهادت می دهم که وقتی میگویم السلام علیک به من جواب

می دهی اینها را هیچ کس جز شیعه برای هیچ مقامی قائل نیست. (مطهری، مجموعه آثار، ج ۴، ص ۸۴۹ )

۳۹