فرقه های شیعیان در زمان امام رضا السلام
اکنون پس از ذکر مقدمات یاد شده به طور خاص به فرقه هایی می پردازیم که از زمان امام رضا سلام به وجود آمد. یکی از اختلافاتی که در میان شیعیان در زمان امامت امام رضا السلام به وجود آمد، پیدایش فرقه ای به نام واقفیه بود. در زمان حضرت با وجود ادله روایی گسترده مقبولیت گسترده ایشان در میان شیعیان و برتری بی نظیر علمی اجتماعی و اخلاقی ایشان بیشتر اصحاب امام کاظم السلام امامت امام رضا هم را پذیرفتند. البته درسهایی که شیعیان از دوران قبل آموخته بودند و اختلافاتی که بر سر شناخت امام پس از شهادت امام صادق علام میان شیعیان به وجود آمده بود، سبب شد اصحاب در موضوع شناخت امام دقت و احتیاط بیشتری به خرج دهند و قبل از شهادت امام کاظم سلام درباره شناخت امام بعدی اصرار ورزند با وجودی که در مورد شهادت امام کاظم السلام آورده شده درگذشت موسی بن جعفر مشهورتر از اینست که احتیاج به روایت داشته باشد؛ زیرا کسی که مخالف فوت او باشد منکر یک ضروری و مطلب بدیهی شده و شک در فوت آن جناب موجب شک در وفات تمام ائمه میشود مجلسی ١٤۰۳۰: ۲۵١٫٤٨) اما با این وجود برخی اصحاب ضمن انکار وفات حضرت ادعای زنده بودن ایشان و انکار نص درباره امام بعدی را مطرح نمودند و فرقه ای به نام «واقفیه» شکل گرفت. در مورد حقیقت شکل گیری چنین فرقه ای ظاهرا اموال و ودایعی فراوانی بوده که نزد برخی اصحاب جمع شده بود و زمانی که امام السلام در زندان بودند آنان این اموال را برای خود هزینه نمودند و بعد از وفات حضرت هم به طمع این اموال عطاردی (١٤٠٦ ٣٧) به انکار امامت امام رضا علام دست زدند و در همین راستا مسائلی را مطرح کردند که اساسا به آن اعتقادی نداشتند. شکل گیری واقفیه از شرایط بسیار دشواری که امام کاظم علام و امام رضا السلام با آن روبرو بودند حکایت دارد. واقفی ها کسانی بودند که سالها از سوی امام سلام به عنوان وکیل ایشان در جامعه معروف بوده و امانت دار اموال مسلمین بودند و همین امر سبب شد برخی به عقاید آنان گرایش پیدا کنند. هر چند که این اندیشه باطل دوام چندانی نداشت اما بر جامعه شیعی تاثیرات منفی خود را گذاشت. اگر بخواهیم به طور مختصر این تاثیرات را فهرست کنیم این موارد قابل اشاره می شود. برخی دوستان و شیعیان نزدیک امام اسلام دچار تردید شدند. بخشی از توان امام سلام و اصحابشان برای پاسخ گویی به شبهات این فرقه صرف شد. زمینه برای ورود برخی خرافات و انحرافات در تفکر شیعی فراهم شد. به هر حال تاثیرات منفی این فرقه بر مسلمانان و جامعه شیعی چنان بود که امام رضا سلام آنان را در زمره کافران مرتدان زنادقه و حتی یهودیان قرار داده اند مجلسی ۱۴۰۳: ۲۶۷٫۴۸-۲۶۳). در مقابل واقفیه شیعیان رحلت امام کاظم السلام را تایید کرده و به امامت امام رضا هم ایمان آوردند که در برخی منابع از آنان به عنوان قطعیه» یاد شده است شهرستانی ۱۳۶۴: ۱۵۰٫۱) البته فرقه های دیگری در میان شیعیان پس از شهادت امام کاظم السلام و زمان امامت امام رضا السلام به وجود آمدند که شیخ مفید الله در کتاب الفصول المختارة این فرق را ذکر نموده است و از آنجایی که ارتباطی به این بحث ندارند و نیز دوام و پیروان قابل ملاحظه ای نداشته اند از ذکر آنها صرف نظر میکنیم. اما در مورد علت پیدایش این فرقه ها همانطور که پیش از این گفته شد عوامل زیر دخیل بودند شرایط سخت دوران حکومت هارون و تقیه امام کاظم السلام و اصحابشان فرصت طلبی و سوء استفاده برخی از اصحاب و یاران امام کاظم السلام سوء استفاده از باور و اندیشه مهدویت عدم بصیرت در شناخت امام