دوره مشعشع امامت حضرت رضا (٤)

نظر ما درین رساله که از منابع موثق گرد آورده ایم اشاره بتاريخ مختصر زندگانی یکی از ستارگان درخشان افق امامت و ولایت حضرت امام ابو الحسن علی بن موسی الرضا (ع) است که میتوان گفت عظمت اسلام با وجود مقدسش تجدید میشود و دوره او بزرگترین دوره پیشرفت اسلام را نشان میدهد.

ظهور و پیدایش این شخصیت بزرگ در عصری اتفاق افتاد که تمدن اسلام بالاترین مدارج ترقی را پیموده بود علوم مختلفه از علم هندسه هیئت ، ریاضی، فلسفه ،طب، از یونانی بواسطه علمای زبر دست بعربی ترجمه شده و علوم نظری و عقلی با عمل و تجربه توام گردیده بود در این دوره عربها نسبت به بسیاری از آسیدها که دانشمندان شیمی دان پس از هزار سال کشف کرده اند در آنروز دست رسی پیدا کرده بودند مانند ماء الفضه ( آسيد نيتريك ) که مقدمه اختراع آن از جابربن حیان شیمیدان بزرگ اسلام شاگرد حضرت صادق (ع) بوده.

و همچنين سنك جهنم ( نيترات دارژان) ماء الذهب (آسید نیترو هیدرو فلوريك) نيز جزء اختراعات آنها بوده

ابو جعفر محمد بن موسی خوارزمی دانشمند معروف اسلامی که اصلا ایرانی بود با امر خلیفه عباسی علوم ریاضی را از آثار هندی اقتباس نموده و جدولهای بطلمیوسی را تصحیح نموده و جبر و مقابله را اختراع نمود و كلمه ( لگاریتم ) بمعنی نسبت اعداد که امروز معمول است اروپائیها از الخوارزمی گرفته اند.

از آثار یونانی کتاب اساسيه المناسبات، طيماوس التوحيد اصول هندسه افلاطون و بسیاری از کتابهای ارسطو مانند (قاطیغوریس یا مقولات تحليل القياس، کتاب ،برهان ،جدل ، خطابه، كون و فساد در همین دوره بزبان تازی ترجمه گردید.

در همه بلاد اسلام برای تدریس علوم مختلفه مدارس و آموزشگاه ها تشکیل یافته بود و خلیفه وقت (مأمون) باهوش سرشار و اشتیاقی که بادراك حقایق علمی داشته در انجمن های علمی مهم که برای بحث در موضوعات علمی تشکیل مییافت شخصاً حاضر میگشت و مخصوصاً علم هیئت را بخوبی میدانست و در این دوره فرمان داد که مساحت قطر کره زمین را با تحقیقات علمی دقیق معلوم و معین نمایند محمد بن موسی بن شاکر خوارزمی (۱) (۱) محمد بن موسی خوارزمی یکی از میئت شناسان بزرگ دوره مأمون بوده از تألیفات او کتاب زیج در دو جلد، کتاب عمل با سطر لاب، کتاب تاریخ كتاب جبر و مقابله

ولی بعضی میگویند که مخترع جبر و مقابله (ديو فانتوس) یونانی در چهار قرن پیش از میلاد بوده و شاید خوارزمی در اسلام اولین کسی بوده که باین علم اطلاع پیدا کرده است. ) و دو برادر وی احمد بن موسى و حسن بن موسی در این موضوع شروع بكاوش و تحقیق نموده و بدین نتیجه رسیدند که قطر کره

زمین ۸۰۰۰ میل شرعی است و میتوان گفت که پایه علم ژئولوژی یا زمین شناسی در این دوره گذاشته شد.

از دانشمندان اسلامی و ایرانی هیئت شناسان بزرگی در این عصر پیدا شده بودند مانند ابو معشر بلخی (۱) ابو معشر جعفر بن محمد بن عمر بلخی با عقاید يعقوب كندي فيلسوف العرب پیوسته مشاجره میکرد و بعلم فلاسفه اعتراض و نکوهش مينمود كتاب هيئة الفلك) در پنج فصل از تأليفات اوست در سال ۲۸۲ در گذشت (الفهرست ابن النديم چاپ مصر). که در ریاضیات و هندسه و هیئت آثاری تألیف کرده بود و حنین بن اسحق عبادی (۲) (۲) حنين بن اسحق عبادی از مسیحیان حیره بود. در علم هیئت و طب سر آمد دوره مأمون بوده و در معالجه بیماری چشم متخصص بود در سال ۲۶۰ ه ششم صفر در گذشت - اخبار الحكماء قفطی چاپ مصر.

 که یکی از دانشمندان عصر عباسی بشمار میرفت و یکی از مترجم های درجه اول دربار خلافت بود.

احمد بن کثیر فرغانی که اروپائیها او را «الفراگانیوس مینامند سهل بن بشر بن هانی و غیره از هیئت شناسان بزرگ آن

عصر شمرده میشدند.

مأمون چون در علم کلام بهره وافی داشته انجمنهای مناظره ومحاوره علمی تشکیل میداد و با طرفداری از ابوالهذیل علاف (۳) (۳) محمد بن هذيل بن عبدالله مكحول بصری استاد معتزله بصره، و از بزرگترین علمای دوره خود بوده، ولادتش در بصره سال ۱۳۱ هجرت بوده و در سال ۲۲۷ در سر من رأی در گذشت اور اکتابی است بنام (میلاس) موسوم باسم مردی مجوس شده که بعداً بسبب عقيده بدانش وی اسلام آورد و نیز کتابی دارد بنام متشابه القرآن و اصلا ایرانی است. ) وابراهيم بن سیار (٤) (٤) ابراهيم بن سیار نظام بصری از شاگردان ابوالهذیل عبدی معروف به علاف و استاد جاحظ است از عقاید اوست که گوید: خداوند بر فعل شر توانا نیست و از این رو خدا را در خير متناهي القدرة میداند بطوریکه ملاحظه میشود عقیده ابن سیار، ومخصوصاً ابو الهذيل یکی از بدترین عقاید سخیفه است.

زیرا بعقيده متكلمين ،امامیه خداوند از لحاظ قدرت بر هر چیزی اعم از خیروشر قادر و متعلق قدرت او از لحاظ نامحدود بودن قدرت حق نیز نامتناهی است ولی چون وجود جامع صفات کمالیه است بنابر این شر که نقص است از وی که حکیم است صادر نمیشود تا موجب نقص در ذات او حاصل شود نه اینکه توانا نیست! )عقاید علمای معتزله را که تا آن زمان شهرت نداشته تقویت میکرد و بر خلاف عقاید اشاعره که قرآن را قدیم میدانستند قرآن را مخلوق و حادث میدانست و از اینجهت با فقهائی که طرفدار مسلك قديم بودن قرآن بودند مناظره نموده و آنان را مجاب میکرد

رفته رفته تحقیقات مأمون در اطراف عقاید و مخصوصاً ابديت

قرآن زمینه را برای اختلاف و مجادله در میان مسلمانان فراهم کرد و این خلیفه در ۲۱۸ هجری تمام علما را در بغداد جمع کرده و میخواست از آنان برای مخلوق بودن قرآن گواهی بگیرد و بسیاری از علمای وقت را با تهدید و تجزيه مجبور بقبول این عقیده نمود

. احمد بن حنبل و محمد بن نوح بواسطه عدم تصدیق بز نجیر بسته شده بطرسوس نزديك خليفه فرستاده شدند و مقارن این قضیه مامون نیز بدرود زندگانی گفته بود خلاصه اینکه توجه و اهتمام مامون در این قبیل مسائل تأثیر بزرگی در قاره آسیا نموده و اسلامیت در آفریقا نیز روز بروز بر توسعه و ترقی خود میافزود در چنان دوره که مسلمین در جستجوی علوم بوده و فنون مختلفه فلسفه ، طب ، نجوم ، ریاضی بالاترین مدارج ترقی را می پیمود یکی از بازماندگان خاندان نبوت و فضیلت در همان مرز و بوم وحى و الهام (مدینه در پشت ابرهای باريك مانند آفتاب درخشیدن داشت .

افق علم و دانش که چندی از افکار پراکنده تیره و تار شده بود و بواسطه تراكم اختلافات ، نزديك بود كه حقایق و علوم اسلامی بیکباره از بین برود و مسلمانان از آثار و اندیشه و تجلیات معنوی چنین بزرگی بی خبر و محروم بودند و از طرفی مأمون نیز چون در تحت تعلیمات وزرای برمکی تربیت یافته و و از طرفداران مذهب تشیع بود بفرزندان علی (ع) و خاندان بنی هاشم با نظر احترام می نگریست ولعن معاويه را علناً تجویز نموده بود ، با اطلاع از عظمت علمی و دانش حضرت رضا ٤ که که وجود مقدسش در فضل و دانش منحصر بفرد بود میخواست آنحضرت را نیز در امر خلافت دخالت دهد