فضیلت نماز شب
امام رضا (ع) در تفسیر آیه مقداری طولانی از شب خدا را تسبیح گوی.»
فرموده استک:« منظورم از این تسبیح، نماز شب است.(۴)(وسائل الشيعه، ج ۱، ص ۶۵۵ )»
آثار نماز شب
امام رضا (ع) فرمود: «نماز شب خشنودی خدا را به همراه دارد.»
همچنین فرمود: بر شما لازم است که در به جای آوردن نماز شب کوشا باشید هر بنده ای در آخر شب از خواب برخیزد و هشت رکعت نماز گزارد، سپس دو رکعت نماز به نیت شفع و یک رکعت نماز به نیت وتر به جا آورد و در قنوت آن نماز هفتاد بار از خداوند طلب آمرزش نماید از عذاب قبر و آتش در پناه ایزدی قرار گیرد، و عمرش طولانی شود و وسعت رزق یابد.»
مرحوم استاد بزرگ علامه طباطبایی نویسنده تفسیر شریف المیزان نقل میکرد هنگامی که در نجف اشرف مشغول به تحصیل بودم به خاطر خویشاوندی که با عارف وارسته و عالم بزرگوار جناب میرزا علی قاضی داشتم گاهی به محضر آن استاد شرفیاب میشدم.
روزی در یک مدرسه ایستاده بودم که مرحوم آقای قاضی از آنجا عبور می کرد وقتی که به من رسید دست روی شانه من گذارد و فرمود ای فرزند دنیا میخواهی نماز شب بخوان آخرت میخواهی نماز شب بخوان.
امام رضا (ع) از پدرشان و ایشان هم از جدشان نقل فرموده اند که از امام زین العابدین (ع) سوال شد چرا کسانی که نماز شب میخوانند از خوشروترین مردمانند؟
حضرت در پاسخ فرمود :زیرا آنها با خدا خلوت کرده اند و خداوند نیز ایشان را از نور خود پوشانده است فضیلت نماز جماعت بر نماز ،افرادی هر یک رکعت برابر با دو هزار رکعت.»
همچنین فرمود: «نماز به صورت جماعت برترین نماز است.»
«دین مقدس اسلام برای این که مسلمین را با هم الفت دهد و دلهای آنان را جمع سازد، مقرر فرموده که نماز را به جماعت یعنی مجتمعاً به جا آورند تا جانها به پاکی گراید و شعور اجتماعی زنده شود و نمو کند و آرزوها همه یکی شود و مردم به انجام وظیفه مشترک عادت کنند و در نماز جماعت بزرگ و کوچک و توانگر و درویش در کنار هم بایستند همچنانکه پاها در یک صف قرار گیرد سرها نیز در یک ردیف واقع شود و فاصله ها از میان برخیزد و روح مساوات و برادری نمایان گردد و نیز مردم از پیشوای دینی خود مراسم دین را فرا گیرند یعنی تعلیمات و آداب دین را از وی بشنوند و عملش را بر خودش ببینند تا مطابق آنچه شنیده اند نمونه عملی دیده باشند و از طریق نظر و عمل هر دو تربیت شوند و آداب دین و رفتار کردن با آن نیک بیاموزند (۱)(من لا يحضره الفقیه، ج ۱، ص ۴۱۲ ).»
(صص23-24)
فضیلت نماز شب
امام صادق (ع) فرمود: نماز شب صورت را زیبا و خلق را نیکو و انسان را خوشبو می گرداند رزق را زیاد و قرض را ادا میکند اندوه را برطرف میسازد و چشم را جلا می دهد.»
رسول خدا (ص) فرمود: «نماز شب وسیله ای است برای خوشنودی خدا و دوستی ملائکه»
امام صادق (ع) فرمود:« در خانه هایی که نماز شب خوانده میشود و قرآن تلاوت می گردد آن خانه ها نزد آسمانیان همچون ستاره ها می درخشانند(۲)(توضيح المسائل، م ۱۴۰۲)»
کیفیت نماز شب
نماز شب مجموعاً یازده رکعت است:
هشت رکعت ،آن که دو رکعت دو رکعت مانند نماز صبح خوانده میشود و چهار دو رکعتی آن به نیت نماز شب میباشد.
دو رکعت نماز شفع: بهتر است در رکعت اول آن بعد از «حمد» ، سوره «ناس» و در رکعت دوم بعد از «حمد» سوره «فلق» خوانده شود.
یک رکعت نماز وتر: بعد از «حمد» سه بار سوره توحید و یک بار سوره «فلق» و یک بار سوره «ناس» بخوانیم و میتوان یک سوره تنها خواند سپس دستها را برای قنوت به آسمان بالا میبریم و حاجات خود را از خدا میخواهیم و برای چهل مؤمن دعا میکنیم و طلب مغفرت میکنیم و هفتاد مرتبه میگوییم «استغفر الله ربی و اتوب الیه از پروردگار خود طلب آمورزش و مغفرت میکنیم و به سوی او بازگشت می نماییم. آنگاه ۷ بار میگوییم «هذا مقام العائذ بك من النار» این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه میبرد و بعد از آن ۳۰۰۰ مرتبه می گوییم «العفو» و سپس میگوییم: «رَبِّ اغْفِرلِی وَ ارْحَمنِی وَ تَب على انك أنت التواب الغفور الرحيم (۱)(توضيح المسائل، م ۱۴۰۳)»
احکام نماز شب
۱ - هشت رکعت به نیت نماز شب و سپس دو رکعت نماز شفع و آنگاه یک رکعت نماز وتر که با فضیلت ترین نماز شب نماز وتر و شفع است و دو رکعت شفع برتر از وتر است.
۲ - برای نماز شب میتوان به نماز شفع و وتر اکتفا کرد بلکه هنگام تنگی وقت میتوان تنها به نماز وتر اکتفا نمود.
۳- وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب میشود و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکیهای فجر است.
۴ - جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار ولی اگر میخواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت ایستاده حساب کند. بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته و هر دو رکعت به یک سلام که جمعاً شانزده رکعت میشود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو رکعت هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شفع و دوبار یک رکعت هر یک رکعت به یک سلام به نیت نماز وتر ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده رکعت کفایت میکند.
۵ - شخص مسافر میتواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
۶ - جوانی که میترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود میتواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
۷- کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیرمردان و یا کسی که از سرد شدن هوا میترسد و یا از جنب شدن در خواب میترسد و میتوانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند.
۸- خواندن سوره در رکعتهای نماز شب لازم نیست و میتواند فقط به خواندن سوره «حمد» اکتفا کند همچنین قنوت در رکعتهای دوم مستحب است و می تواند بدون قنوت بخواند.
۹- نماز وتر یک رکعت است و میشود آن را بدون قنوت به جا آورد.
۱۰ - لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند بلکه میتواند در دو سه نوبت بخواند، بلکه تفریق افضل است همانطور که رسول خدا تهجد میکرد.
۱۱ - مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش کسی می خواهد برای نماز شب برخیزد بیدار شود چنانچه در روایت است و شهید و دیگران نیز تصریح به استحباب جهر نموده اند.
بدیهی است که استحباب بلند خواندن نماز شب در جایی است که امن از ریا و سمعه باشد و اگر خدای ناخواسته خوف ریا و سمعه در بلند خواندن باشد باید آهسته بخواند . (۱ )(كنز العمال، ج ۸، ص ۲۵۶ نقل از پرتوی از اسرار نماز)
فضیلت قضای نماز شب
اگر نماز شب از کسی فوت شد میتواند قضای آن را در روز به جا بیاورد.
تذکر: قضای نماز شب را فضیلت بسیار است چنان چه در تفسیر علی بن ابراهیم از امام صادق (ع) روایت میکند که : شخصی به آن حضرت عرض کرد: فدایت شوم چه بسا که اتفاق می افتد که یک ماه و دو ماه و سه ماه نماز شب از من فوت میشود و من آن را به روز قضا میکنم آیا این کار جایز است؟ فرمود به خدا قسم این کار مایه روشنی چشم تو است و این جمله را سه بار تکرار کرد.»
اسحق بن عمار ضمن روایتی از امام صادق (ع) نقل میکند که ایشان از پدران بزرگوار و آنان از رسول خدا (ص) نقل میکنند که فرمود: خدای تعالی به بنده ای که نماز شب را در روز قضا بکند مباهات میکند و میفرماید ای فرشتگان من این بنده من چیزی را که به او واجب نکرده ام قضا میکند گواه باشید که من او را آمرزیدم.»
اگر مشغول نماز شب بود و صبح طلوع کرد اگر چهار رکعت از نماز شب را خوانده است و بعد صبح شد بقیه نماز شب را به طور مخفف و بدون مستحبات میخواند و اگر هنوز چهار رکعت از نماز شب نخوانده بعد صبح شد همان دو رکعتی را که شروع کرده تمام میکند و پس از آن دو رکعت نافله صبح را میخواند و سپس دو رکعت نماز صبح واجب را میخواند و پس از آن باقیمانده نماز شب را قضا می کند. اگر اصلاً به نماز شب شروع نکرده و بعد صبح طلوع کرده باشد دو رکعت نماز نافله صبح را اول می خواند و پس از آن نماز صبح را و پس از آن قضای نماز شب را به جا می آورد. تذکر اگر نماز شب را در بین الطلوعین یعنی بعد از اذان صبح و پیش طلوع آفتاب می خواند بهتر است که نیت ادا یا قضا نکند بلکه به نیت ما فی الذمه» بخواند.
توضیح اینکه: «ما في الدمه به آن معنی است که نیت کند نماز شب می خوانم قربه الى الله خواه ادا باشد خواه قضا هر چه خدا و رسولش فرموده اند.
(صص56-59)