تفسیر «الحمد الله رب العامين»
مردی حضور امام رضا (ع) آمد و گفت یا بن رسول الله از( الحمد الله رب العالمين )مرا آگاه کن تفسیرش چیست؟
حضرت فرمود: پدرم از جدم از امام باقر (ع) از پدرانش امام زین العابدین (ع) برایم روایت کرده که مردی حضور امیرالمومنین (ع) آمد و گفت: یا امیرالمومنین!
(الحمد لله رب العالمین) را برایم تفسیر کنید:
حضرت فرمود: «الحمدالله »آن است که خداوند برخی از نعمتهایی را که بندگانش ارزانی داشته به طور اجمال و سربسته به آنها معرفی کرده است. چون تفصیلاً به شناسایی همه آنان قادر نیستند زیرا نعم و عطای او بیش از آن است که به شماره در آید و شناخته شود. از این جهت به آنان فرمود بگوید «الحمد لله رب العالمين»
رب العالمين: یعنی مالک و صاحب اختیار جهانهاست.
مقصود از عالمین گروه اجتماعات از همه مخلوق - از جمادات و حیوانات است. اما حیوانات خداوند آنها را درید توان و قدرتش زیر و رو میکند و از رویش به آنها می خوراند و در تحت حمایت خود آنها را نگهداری مینماید و بر آنها محیط است و بر اساس مصلحتش همه را تدبیر میکند.
اما جمادات هم اوست که با دست قدرتش آنها را نگه میدارد و آنچه را که به هم پیوند و پیوستگی دارد از سقوطش جلوگیر است و آنچه را که در حال انهدام و سقوط است مانع از اتصال و پیوند آن است آسمان را حافظ و نگهدار است که بر زمین واقع نشود مگر به اذن و اجازه او - و زمین را حافظ و نگهدار است که فرود نرود جز به فرمان و امر او براستی که او به بندگانش حقیقتاً رافت و رحمت دارد.
سپس فرمود: رب العالمین مالک و خالق و روزی رسان آنهاست.
آن هم روزی رسانی که ارزاق را به سوی مخلوقات سوق میدهد، چه آنها به طریق رزق عالم باشند یا جاهل خدا روزی را به طرف مخلوقات میکشاند از جاهایی که میدانند یا نمیدانند پس روزی معلوم و تقسیم شده است. فرزند آدم به هر روش و آیین که میخواهد در دنیا رفتار نماید در حال موقعیتی که هست - روزی به او می رسد - نه تقوای افراد متقی روزیشان را زیاد میکند و نه فسق و فجور افراد نابکار موجب نقصان در رزقشان میگردد.
بین انسان و رزقش پرده ای است که روزی طلب و جویای اوست. تا آنجا که اگر یکی از شما در طلب روزیش فرا و یا درنگی نماید رزق و روزی به دنبالش خواهد آمد همانطور که مرگ او را جستجو میکند.
تفسير اهدنا الصراط المستقيم :
امام رضا (ع) فرموده است در آیه «اهدنا الصراط المستقيیم» از خداوند طلب راهنمایی در دین و چنگ زدن به ریسمان الهی و طلب افزون شدن شناخت پروردگار و عظمت و بزرگی او مطرح میشود.
تفسیر «غیر المغضوب عليهم ولا الضالين»
امام رضا (ع) فرمود: «مراد از غضب شدگان یهودیان و مراد از گمراهان «نصاری» می باشد همچنین کسانی که نسبت به امام علی (ع) از لحاظ عقیده تجاوز نموده و وی را مورد پرستش قرار دهند از مغضوبین پروردگار بوده و از گمراهان نیز به شمار خواهند رفت.
چنانکه خود حضرت فرمود: درباره ما به پرستیدن ما تجاوز نکنید و ما را مورد پرستش قرار ندهید و درباره ما غیر از پرستش هر چه میخواهید بگویید. دوری جویید از غلو و زیاده روی مسیحیان درباره عیسی که او را فرزند خدا خواندند.
همانا من علی (ع) از غلو ورزندگان بیزار و بری هستم(۱)(تفسیر محقق، ج ۱، ص ۴۴۴).»