مناظره امام با دانشمندان ملل :
مأمون به معارف اسلامی وقوف کامل داشت و به مردم دانشمند احترام میگذاشت و از مجالس بحث و انتقاد لذت می برد و فضلاء و دانشمندان را به مناظره و بحث وامی داشت و خود در بحث های علمی وارد می شد و به انصاف به خوبی از عهده آن بر می آمد چنانکه ما بحث و مناظره او را با چهل تن از دانشمندان عامه در کتابی دیگر به تفصیل نگاشتیم ولی از زمانی که امام علیه السلام به مرو آمد و به مراتب فضل و دانش امام اطلاع حاصل کرد، مناظرات و مباحثات علمی را به امام علیه السلام محول نمود و علماء و فضلاء و پیشوایان ادیان و فرق مختلفه را مواجه با امام علیه السلام می کرد و آنان را به بحث و احتجاج با آن حضرت بر می انگیخت، شاید نظر عمده او این بود بلکه از این راه بتواند امام را در نظر عموم مردم کوچک کند و جائی امام علیه السلام در پاسخ عاجز بماند و از قدر و منزلتش کاسته شود و برای این منظور مجالس زیادی تشکیل داد و مسائل مشکل و غامضی را مطرح کردند و پیشوای هشتم شیعیان جهان همۀ علماء را تحت الشعاع قرار داده و جوابهای محکم و دلایل متقن برای آنان اقامه می فرمود.
ما به تذکر و نگارش مقداری از آن مباحث می پردازیم و ابتداء میکنیم به مهمترین مجالس که همان بحث امام علیه السلام با جاثلیق، پیشوای نصارى و رأس الجالوت عالم يهود و هربز یا هرمز) بزرگ زرتشتیان و عمران صابی رئیس ستاره پرستان ( صبی ها یا صائبین که اکنون نیز در عراق و خوزستان اقامت دارند به قول مشهور از پیروان یحیای معمدان هستند و مانند یهود انتظار ظهور مسیح را می کشند.) و نسطاس رومی و سلیمان متکلم مروزی و غیر اینان درباره اثبات وجود خالق جهان و پیامبری پیامبران و نبوت خاصه و عامه و آنچه را که در کتب آسمانی درباره نبوت پیامبر اسلام و فضائل او آمده، مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است.
دونالاد سن مستشرق معروف عين مناظرات و سخنان آن حضرت را در کتاب تاریخ خود نقل کرده است و تمام مورخین و محدثین نوشته اند امام همه را با استدلال و حجت محکم و قاطع حتى بالغات خودشان مجاب و محکوم نمود، به طوری که برای هیچکدام جای اعتراض نماند و همه اذعان و اعتراف به مقام علمی و قدرت بیان و منطق قوی امام نمودند، مأمون در این مجلس حضور داشت و با حیرت و اعجاب دیده به دهان امام علیه السلام دوخته بود و بدون اختیار میگفت: «ما أعلم أحداً أفضل من هذا الرجل على وجه الأرض» من در روی زمین احدی داناتر از این مرد علی بن موسی الرضا سراغ ندارم