توجه به شرایط روز

توجه به موضوع روز و مدنظر قرار دادن آن در برقراری ارتباط مؤثر تأثیری به سزا دارد؛ چنان که توجه معصومان به مباحث روز دوران ایشان بسیار برجسته است. این موضوع حتی درباره نوع معجزه هایی که پیامبران بر مردم ارائه میدادند نیز تأثیر داشته است. از امام رضا نیز در این باره سؤال شد. ایشان با بررسی دوران پیامبران گذشته تا پیامبر اکرم له نیازهای روز و معجزه های ایشان را به تناسب بر می شمرد و نهایتاً در بحث شرایط زمان امام شده به راوی حدیث میفرماید:

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمَّا بَعَثَ مُوسَى اللَّهِ كَانَ الْأَغْلَبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ السِّحْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِمَا لَمْ يَكُنْ عِنْدَ الْقَوْمِ وَ فِي وُسْعِهِمْ مِثْلُهُ وَ بِمَا أَبْطَلَ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ و تَعَالَى بَعَثَ عِيسَى فِي وَقْتِ ظَهَرَتْ فِيهِ الزَّمَانَاتُ وَ احْتَاجَ النَّاسُ إِلَى الطَّبِّ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِمَا لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُمْ مِثْلُهُ وَ بِمَا أَحْيَا لَهُمُ الْمَوْتَى وَ أَبْرَأَ لَهُمُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى بَعَثَ مُحَمَّداً في وَقْتِ كَانَ الْأَغْلَبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ الْخُطَبَ وَ الْكَلَامَ وَ أَظُنُّهُ قَالَ وَ الشِّعْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَ مَوَاعِظِهِ وَ أَحْكامِهِ مَا أَبْطَلَ بِهِ قَوْلَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ، فَقَالَ ابْنُ السَّكِّيتِ تَاللَّهِ مَا رَأَيْتُ مِثْلَكَ الْيَوْمَ قَطُّ فَمَا الْحُجَّةُ عَلَى الْخَلْقِ الْيَوْمَ فَقَالَ اللَّهِ الْعَقْلُ يُعْرَفُ بِهِ الصَّادِقُ عَلَى اللهِ فَيُصَدِّقُهُ وَ الْكَاذِبُ عَلَى اللَّهِ فَيُكَذِّبُهُ فَقَالَ ابْن السكيت هَذَا وَ اللهُ الْجَوَابِ (1) 1. عيون اخبار الرضاعة، ج ۲، ص ۱۸۰ اخبار و آثار حضرت رضاء، ص ۲۸۲ )

حضرت رضا فرمود خداوند تبارک و تعالی هنگامی که موسی را به رسالت مبعوث کرد در میان مردم بیش از همه چیز سحر و جادوگری رواج داشت و جادوگران در میان جامعه مقام بلندی داشتند و مورد احترام بودند برای همین جهت خداوند متعال موسی را به این وسیله برانگیخت تا با مغلوب کردن جادوگران و کاهنان حق را ظاهر کند و سحر آنها را باطل گرداند و حجت خود را بر مردم تمام نماید.

اما حضرت عیسی در زمانی مبعوث شد که بیماری و ناخوشی در جامعه زیاد و مردم به طب و طبیب بیشتر احتیاج داشتند، از این رو عیسی بن مریم کارهایی کرد که طبیبان از انجام آنها عاجز بودند و آن حضرت مردگان را زنده میکرد و ابرص و اکمه را معالجه میکرد. اینها کارهایی بودند که اطبا قدرت انجام آن را نداشتند از این جهت عیسی به نبوت خود را اثبات و حجت خود را آشکار کرد.

اما حضرت رسول الله محمد مصطفی الله در وقتی مبعوث شد که بهترین و بالاترین فضیلت و امتیاز انشای شعر و خطبه و سخنرانی بود اشخاصی در جامعه مقام و اعتبار داشتند که دارای این سه صفت بودند. در این هنگام حضرت رسول از طرف خداوند کتابی آورد که در آن مواعظ و احکام بود. رسول خدا با آوردن قرآن مجید گفته های آنها را باطل کرد و حقانیت خود را آشکار ساخت.

ابن سکیت عرض کرد به خداوند سوگند من مانند تو را امروز مشاهده نمیکنم اینک بفرما امروز در میان مردم با چه چیز میتوان احتجاج کرد؟ فرمود امروز با عقل میتوان راستگو را از دروغگو تمیز داد.  ابن سکیت گفت به خداوند سوگند جواب درست همین است که فرمودی .

علاوه بر بهره گیری امام که از شیوه عقلی در گفتگوهایشان که متناسب با شرایط روز است ایشان در گزینش یاران خود چه در مدینه و چه در مرو این موضوع را از نظر دور نمیدارد و ورود شخصیتی مانند اباصلت هروی به بیت امام رضا از توجه ایشان به شرایط روز نشأت می گیرد.